اهمیت و ضرورت اخلاق
اهمیت و ضرورت اخلاق
اهمیت و ضرورت اخلاق
اخـلاق جـمـع خـُلق و در لغت به معنای خویهاست (دهخدا) و در اصطلاح، عبارت است از حالت نـفـسـانـی راسـخ در نـفـس کـه بـا پـیـدایـش آن حـالت، اعمال اخلاقی بدون زحمت و نیاز به تأنّی و تأمّل سر می زند. محجه البیضاء، ج۵، ص۹۵.
علمی که پیرامون صفات نفسانی بحث می کند، نیک و بد و خیر و شر را به انسان تعلیم داده، راه چـگـونـه زیـستن را به او می آموزد، (علم اخلاق) نام دارد. موضوع آن، نفس و روح انسان و هـدف آن پـیـراسـتـن نـفـس از پـسـتـیـهـا، آراسـتـن آن بـه فـضـایـل و خـصـلتـهـای اخلاقی، توجه دادن به خود شناسی و در نتیجه، رساندن انسان به کمال و سعادت است. از این رو، علم اخلاق یکی از ضروری ترین علوم برای انسان است.
امام کاظم علیه السلام فرمود:
اَلْزَمُ الْعِلْمِ لَکَ مادَلَّکَ عَلی صَلاحِ قَلْبِکَ وَاَظْهَرَلَکَ فَسادَهُ (بحارالانوار، ج۷۸، ص۳۳۳.)
لازمـتـریـن عـلم بـرای تـو آن اسـت کـه تـو را بـه پـاکـسـازی دل (وتهذیب نفس) راهنمایی کرده، فساد آن را برای تو آشکار کند.
جایگاه اخلاق در اسلام
مـسـأله اخلاق و تهذیب نفس، در اسلام، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، بطوری که از اهـداف نـزول قـرآن کـریم تربیت اخلاقی، تهذیب انسان و رشد و هدایت جامعه است و خصلتهای اخـلاقـی را مـلاک ارزش انسان می داند؛ زیرا در مقام ستایش و تمجید پیامبران الهی، آنان را به جـهـت دارا بـودن صـفـات اخـلاقـی نـیـکـو مـی سـتـایـد. بـرای مثال، حضرت ابراهیم علیه السلام را به خاطر برخورداری از سه صفت عالی اخلاقی ستوده، می فرماید:
إِنَّ اِبْراهیمَ لَحَلیمٌ اَوّاهٌ مُنیبٌ (هود، آیه ۷۵.)
همانا ابراهیم بردبار، بسیار مهربان و بازگشت کننده (به سوی خدا) بود.
درباره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:
وَإِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ (قلم، آیه ۴.)
همانا تو صاحب اخلاق عظیم و برجسته ای هستی.
در اهـمـیـت اخـلاق و تـزکـیـه نـفـس هـمـیـن بـس کـه قـرآن کـریـم رمـز مـوفـقـیـت رسـول خدا صلی الله علیه و آله را در ایفای رسالت خویش و گسترش توحید، اخلاق نیکوی آن حضرت می داند و می فرماید:
فـَبـِمـا رَحـْمـَه مـِنَ اللّهِ لِنـْتَ لَهـُمْ وَلَوْ کـُنـْتَ فـَظـّاً غـَلیـظَ الْقـَلْبِ لاَ نـْفـَضُّوا مـِن حَوْلِکَ (آل عمران، آیه ۱۵۹.)
در پرتو رحمت الهی، تو بامردم مهربان شدی، در حالی که اگر خشن، تندخو و سنگدل بودی از اطراف تو پراکنده می شدند.
با دقت در روایات اسلامی و زندگانی معصومین علیهم السلام به خوبی در می یابیم که تمام شؤون زندگی آن بزرگواران، مظهر تجلّی صفات اخلاقی و خصلتهای ارزنده انسانی بوده و بـه تـمـام مـعـنـا اخـلاق الهـی را در وجـودشـان بـه کـمـال رسـانـدنـد و پـرچـمـدار تـقـوا، فضایل و اخلاق پسندیده انسانی شدند.
با توجه به اینکه انسان موجودی با اراده و مختار است، باید آگاهانه و آزادانه در پی اجرای دسـتـورات الهـی قـیـام کـنـد و ایـن گـونـه حـرکـت، بـا وضـع قـوانـیـن خـشـک و اعـمـال قـدرت تـحـقـق نـمـی یـابـد، بلکه باید انگیزه لازم در انسان پدید آید تا انسان بدون احـسـاس فشار و تنگنا در این راستا قیام کند و این انگیزه را ایمان و اخلاق پدید می آورد و قوّت مـی بـخـشـد و قـوانـیـن الهـی در کـنـار ارزشـهـای اخـلاقـی قابل اجرا می گردد. بنابراین ارزشهای اخلاقی نگهبان دین و ضامن اجرای قوانین خواهند بود.
بـعـلاوه، رشـد و تـکـامـل دیـنی بشر نباید در حدّ اجرای قوانین الهی متبلور در واجب و حرام متوقف شود، از این رو، تکامل دینی بیشتر، نیازمند ارزشهایی فراتر از حد ضرورت شریعت است و آن ارزشها در اخلاق نمودار می گردد.
رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود:
اَلاَْخْلاقُ وِعاءالدّینِ (میزان الحکمه، ج ۳، ص۱۳۷.)
اخلاق ظرف دین است.
یعنی دین در ظرف اخلاق پدید می آید، رشد می کند و باقی می ماند و حتی بعضی از احادیث، داشـتـن فـضـایل انسانی و اخلاق نیکو را، مساوی با تمام دین یا نصف دین دانسته و از ریشه دار بـودن آن در دیـن و تـعالیم دینی پرده بر می دارد، بگونه ای که آن را از بخشش های الهی می شمارد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
اَلاَْخْلاقُ مَنایِحُ مِنَ اللّهِ عَزَّ وَجَلَّ… (بحار الانوار، ج ۷۱، ص۳۹۴.)
اخلاق، بخشش هایی از خداوند بزرگ است….
ارزشهای اخلاقی، صرف نظر از جنبه مذهبی از ضروریات زندگی یک جامعه سعادتمند است.
امیر مؤمنان علی علیه السلام در این باره می فرماید:
لَوْکـُنـّا لانـَرْجـُوا جـَنَّه وَلا نـَخـْشـی نـاراً وَلا ثـَوابـاً وَلا عِقاباً لَکانَ یَنْبَغی لَنا اَنْ نُطالِبَ بِمَکارِمِ الاَْخْلاقِ فَإِنَّها مِمّا تَدُلُّ عَلی سَبیلِ النَّجاحِ (کودک، فلسفی، ج ۱، ص۲۱۸.)
اگـر بـه بـهـشـت و ثـواب (آخـرت) امـیدوار نباشیم و از آتش و عذاب (جهنم) نهراسیم، باز هم شـایـسـتـه اسـت کـه فـضـیـلتـهـای اخـلاقـی را طـلب کـنـیـم؛ زیـرا فضایل اخلاقی، از چیزهایی است که ما را به راه رستگاری هدایت می کند.
برای مشاهده مطالب بیشتر اینجا کلیک کنید.
ما را در شبکه های اجتماعی اینستاگرام، تلگرام و آپارات دنبال کنید
لطفا رضایت خود را از نوشته بالا با رای دادن به ستاره های پایین مشخص نمایید:
مطالب زیر را حتما بخوانید:
چنانچه دیدگاهی توهین آمیز باشد و متوجه اشخاص مدیر، نویسندگان و سایر کاربران باشد تایید نخواهد شد. چنانچه دیدگاه شما جنبه ی تبلیغاتی داشته باشد تایید نخواهد شد. چنانچه از لینک سایر وبسایت ها و یا وبسایت خود در دیدگاه استفاده کرده باشید تایید نخواهد شد. چنانچه در دیدگاه خود از شماره تماس، ایمیل و آیدی تلگرام استفاده کرده باشید تایید نخواهد شد. چنانچه دیدگاهی بی ارتباط با موضوع آموزش مطرح شود تایید نخواهد شد.