بورس الکترونیکی
بورس الکترونیکی
بورس الکترونیکی
مقدمه
تحولات فناوری، اطلاعات در دو دهه ی اخیر، شیوه های اجرایی مدیریت سازمان و چگونگی انجام خدمات مالی را تحت تأثیر خود قرار داده، به گونهای که به عنوان بخش خدمت دهنده به سایر بخش‌های اقتصادی و مدیریتی، به عنوان محور زیر بنایی توسعهء اقتصادی قلمداد میگردد.پیشرفت روز افزون فناوری اطلاعات، عامل مؤثر و شتابدهندهء بخش مالی و خدمات مربوط به آن بوده و خدمات مالی الکترونیکی هر روز با شتاب بیشتری در حال گسترش است .
در سالهای اخیر، خدمات مالی الکترونیکی، چه به صورت لحظهای و چه از طریق تلفن همراه یا دیگر ابزارهای انتقال از راه دور و یا از طریق کارتهای هوشمند،گسترش سریعی یافته و انقلاب خدمات مالی الکترونیکی به شدت ساختار و طبیعت خدمات مالی را در سراسر جهان متحول کرده است. آثار این فرایند، تنها محدود به کشورهای صنعتی و بازارهای نو ظهور و پیشرفته نمیباشد، زیرا هم اکنون کشورهای با نظام مالی توسعه نیافته نیز از روشهای تأمین مالی الکترونیکی بهره میگیرند تا با جهشی،عقب ماندگیهای خود را جبران نمایند. در جریان خدمات مالی الکترونیکی، مهمترین بخشی که تحت تأثیر قرار گرفته،خدمات واسطهگری در خرید و فروش سهام بوده که بهرهگیری از خدمات لحظهای در آن عامل اساسی است و به همین دلیل (افزایش ارتباطات) انتقال مبادلات اوراق بهادار و تأمین مالی بهرهگیری از سرمایهگذاری از بازارهای جدید به چند مرکز مالی، جهانی تسریع گردیده است. از اوایل دهه ۱۹۹۰، سرمایه تهیه شده در بازارهای جدید برای مبادله به این مراکز انتقال یافته و این موضوع سبب تمرکز و انسجام بیشتر ارتباطات میان بازارها شده است.
در این راستا، همراه با تحولات انجام شده در بخش‌های مختلف اقتصاد ایران، بورس اوراق بهادار نیز از این امر مستثنا نبوده، به طوری که در تدوین و اجرای راهبردهای توسعه و پسشرفت خود، برنامهء استفاده از خدمات مالی و داد و ستد الکترونیکی اوراق بهادار را نیز، به صورت علمی گنجانده است.در ادامه، با نگاهی به پیشینه استفاده از فناوری اطلاعات در بازارهای مالی و به منظور وضوح ابعاد موضوع، به چگونگی داد و ستد الکترونیکی سهام، تشریح برنامههای راهبردی بورس اوراق بهادار و راهکارهای ایجاد و توسعه داد و ستد الکترونیکی سهام در ایران پرداخته می شود .
پیشینه استفاده از تکنولوژی و فناوری اطلاعات
پیشینه استفاده از نو آوری های فناوری در بازارهای مالی به بیش از ۱۵۰ سال قبل بر میگردد؛ یعنی زمانی که تلگراف در سال ۱۸۳۸ به وسیله ویل و مورس اختراع شد. این فناوریهای ارتباطی به سرعت در بازارهای نیویورک، فیلادلفیا و نیوارلئان، برای مبادلهء اطلاعات مربوط به قیمتها،به جای مسافرت کردن با اسب و قطار مورد استفاده قرار گرفت. از این رو، مبادلهء اخبار بازار یک هفته به نصف روز کاهش یافت،همچنین در شهر نیویورک”تلگراف خانههایی”که در سایر مکانهای کشور شناخته شده باشد،برای جلب اعتماد واسطهها نسبت به ارتباط تلگرافی ساخته شد.در سال ۱۸۶۶ ارتباط تلگرافی بین نیویورک و لندن نیز قرار شد و شیوهء مبادله و قیمتگذاری در بازارهای اوراق قرضه،سهام و ارز تحت تأثیر قرار داد. استفاده از این فناوریها باعث شد تا تأخیر ۲۰ روزه تبادل اطلاعات به چند دقیقه کاهش یابد و میانگین اختلاف قیمت مطلق خرید و فروش اوراق بهادار در این دو شهر حدود ۶۹ درصد از سطوح قبلی آن کاهش یابد. در سال ۱۸۶۷ دستگاه ضبط الکترو مکانیکی سهام تامسون ادیسون و در سال ۱۸۷۶ تلفن الکساندر گراهام بل نیز به سرعت در بازارهای مالی مورد استفاده قرار گرفت.
همگام با پیشرفت تکنولوژی و فناوری اطلاعات، استفاده از این پیشرفتها،در بازارهای مالی و بورس اوراق بهادار نیز گسترش یافت، تا اینکه در سال ۱۹۷۱ برای اولین بار،یک سیستم اطلاعات رایانهای به عنوان”سیستم رایانهای انجمن معاملهگران” در آمریکا راه اندازی شد. این شبکه رایانهای، بین بازار سازان، معاملهگران و کارگزاران ارتباط بر قرار نمود،به طوری که کلیهء کارگزاران و معاملهگران توانستند از قیمت پیشنهادی بازار سازان و قیمت معامله انجام شده، آگاه شوند و نقل و انتقال مالکیت، صدور چک و پرداخت وجه در یک لحظه با سیستم رایانهای انجام گیرد.پس از آن، شبکههای ارتباط الکترونیکی ( ECNs )موجب اتصال پایانههای رایانهای پیشرفته به بورسها و بازارهای مالی گردید.هم اکنون اکثر بورسها از پیشرفتهترین وسایل ارتباطی جهت بر قراری ارتباط با افراد و شرکتهای خواهان سرمایهگذاری از طریق کارگزاران، به منظور سرمایهگذاری در اوراق بهادار و خرید و فروش سهام استفاده میکنند. اگر چه امروزه اکثر بورسهای جهان با هدف تسریع در فرایند سرمایهگذاری و پاسخگویی به نیازهای سرمایهگزاران از وسایل ارتباطی روز بهره میگیرند،لیکن،به طور مشخص، هنوز نقش کارگزاران در انجام معاملات بین خریداران و فروشندگان سهام قابل حذف نبوده و مهم است.
داد و ستد الکترونیکی در بازارهای سهام
مبادلات اکترونیکی بازار سهام، از طریق شبکههای ارتباط الکترونیک و با استفاده از فناوری جدید،جهت کاهش هزینهء مبادله و محدودیتهای جغرافیایی،رهبری و هدایت میشوند.این امر سبب پیدایش فرصتهای زیادی برای بر قراری ارتباط و مبادله سهام از طریق بازارهای مالی جهان گردیده و به همراه خود، چالشی برای مدیریت و قانونگذاری آن به وجود آورده است.
مدلهای مبادلات الکترونیکی سهام را میتوان به دو طبقه تقسیم کرد. طبقه اول شبکههای ارتباطی الکترونیکی و طبقه دوم کارگزاری سهام به صورت لحظهای و مبادله از طریق دسترسی مستقیم میباشد.
الف.شبکه های ارتباط الکترونیک
با استفاده از شبکههای رایانهای، سرمایهگزارن میتوانند پیشنهاد خرید و فروش خود را در یک بازار مجازی، ثبت نمایند. این سیستمها به شبکههای ارتباطی الکترونیک ”ECNs” موسوم میباشند . بزرگترین مصرفکننده این سیستمها، سرمایهگزاران حرفهای، نظیر شرکتهای سرمایهگذاری و مدیران صندوقهای بازنشستگی بوده که با عضو بازار سهام نمیباشند.این شبکهها خریداران و فروشندگان را بدون دخالت واسطه و کارگزار از طریق شبکه مرتبط مینمایند، به طوری که مبادلات، ارزانتر و سریعتر صورت میگیرد؛ نمونههایی از این شبکهها عبارتند از Instinet،Island Archipelago و Europe Trade Point
ب.کارگزاری سهام به صورت لحظه ای
سیستم کارگزاری لحظهای سهام، خدمات منظمی را در مقابل دریافت کار مزد به مشتریان خود ارایه میدهد که به علت وجود رقابت شدید در این زمینه، کار مزدهای دریافتی بسیار کاهش یافتهاند.به طور مثال، در کشور کره به علت حجم بالای مبادلات،کار مزدها به قدری پایین است که کارگزاریهای لحظهای سهام با زیان مواجه شده و برخی از آنها،کار خود را تعطیل کردهاند. این سیستم ها با هزینه اندک یا مجانی، تحلیلهایی هم در زمینه وضعیت سهام ارایه میدهند. اغلب این سیستمهای کارگزاری به مشتریان اجازه میدهند که سهامهای دولتی را که بار اول منتشر شده خریداری نموده و ضمن ارایه تسهیلات بانکی به آنها، حساب جاری آنها را نگهداری و گزارش نمایند.
اکثر سیستم های کارگزاری که در بازارهای نو ظهور فعالیت دارند، اطلاعات را از طریق اینترنت، به بورسهای عمدهء جهان هدایت میکنند. در برخی از این کشورها،علاوه بر استفاده از این سیستمها،از سیستمهای دیگری هم استفاده میشود تا تجمع نقدینگی در بازارهای کوچک به وجود نیاید. اکثر این کارگزاران محلی بازارهای گسترش و جهانی نمودن خدمات خود و تشکیل مراکز مشترک با کارگزاران محلی بازارهای نو ظهور هستند که برای نمونه میتوان از شرکت” GECL ” که وابسته به گروهCapital Alliance Group میباشد و کار خود را به ۱۰۰ کارگزار و ۵۰ بورس در سراسر جهان گسترش داده است، نام برد.
ج.مبادله از طریق دسترسی مستقیم
مبادله از طریق دسترسی مستقیم، در واقع همان مبادله لحظهای است که در آن یک سرمایهگزار به طور لحظهای دستور خرید میدهد،کارگزار آن را به یک بازار میفرستد و کار مزدی از وی دریافت میکند.مبادله از طریق دسترسی مستقیم معمولا کار را به یک شبکه تهاتر الکترونیکی یا یک سیستم کوچکتر اجرای دستورات خرید و فروش هدایت مینماید. سرمایهگزاران جهت انجام معامله در چنین محیطی، نیاز به ضبط برنامه از شبکه مربوطه دارند. این روش مبادله، مشکلتر از دیگر مبادلات لحظهای از طریق کارگزاران است. به همین دلیل بیشتر سرمایهگزاران حرفهای و یا خریداران دایمی بورس از آن استفاده مینمایند .
مزایای داد و ستد الکتروینکی سهام
ایجاد و گسترش شبکه داد و ستد الکترونیکی علاوه بر مزایای بسیاری که برای شرکتهای استفاده کننده دارد ، موجب رشد و توسعه اقتصاد ملی کشورهای مربوطه نیز میگردد. مهمترین مزایای استفاده از این شبکهها به شرح زیر است:
الف) با ایجاد شبکههای ارتباط الکترونیکی، برخی از بورسهای بزرگ، همچون نیویورک، لندن، فرانکفورت و ژاپن به یکدیگر پیوند داده میشوند و با ایجاد چنین بازار بزرگی، شرکتهای کوچک،کم در آمد و نا شناخته میتوانند سهام خود را به طور مستقیم به خریداران عرضه نمایند.
ب) شرکتهایی که به شبکه الکترونیکی داد و ستد سهام میپیوندند،میتوانند سهام خود را در سطح جهان و در طول شبانه روز عرضه و معامله کنند؛ به عنوان مثال شرکت”وایوم” کره در دسامبر ۱۹۹۹ سهام خود را از طریق بورس کوسداک (سئول) به معرض فروش گذاشت. از آن زمان تا کنون شرکت مذکور با ۱۰ میلیون واحد افزایش،دارایی به ارزش۴۲۰ میلیون دلار کسب کرده و توانسته است به عنوان یکی از شرکتهای پیشرو کره در زمینه فعالیتهای فناوری پیشرفته محسوب شود.
ج) شبکههای ارتباط الکترونیکی، اجرای سریع و ارایهء بهترین پیشنهادهای خرید و فروش را میسر میسازند. به عبارت دیگر،معاملاتی که با شبکههای ارتباط الکترونیکی در مقایسه با بازارسازان صورت میگیرد،دارای متوسط اختلاف قیمت خرید و فروش کمتری است و این اختلاف کم قیمت خرید و فروش در شبکههای ارتباط الکترونیکی، ناشی از تفاوتهای کم قیمت خرید و فروش مظنه شده در موقع انجام معاملات است.
د) حق کمیسیون معاملات اینترنتی، بسیار کمتر از زمانی است که معاملات به صورت سنتی توسط مؤسسات کارگزاری انجام میگردد. در روش سنتی، کارگزاری هایی که به راهنمایی مشتریان میپردازند، مبالغی را به شکل کمیسیون از آنها دریافت میکنند که در معاملات کلان، رقم بسیار بالایی را تشکیل میدهد، در حالی که در روش جدید(داد و ستد الکترونیکی)، هزینه معاملات در مقایسه با روش سنتی کاهش و کار مزدها ارزان میشوند.
ه) دسترسی یکسان به اطلاعات در بازار داد و ستد الکترونیکی وجود دارد. هنگامی که فعالان بازار از لحاظ جغرافیای بسیار پراکنده و دور از هم باشند، مهمترین عامل موفقیت در انجام معاملات، دسترسی همگانی به اطلاعات است. شرکتهایی که دسترسی گسترده به اطلاعات را امکانپذیر میسازند، هم برای خود و هم برای بورس در آمدزا هستند.
و) از طریق مزیتهای شبکههای ارتباط الکترونیکی برای مشترکین،عبارت است از مذاکره از طریق اینترنت با متخصصین،دسترسی به دفتر سفارش شبکههای ارتباط الکترونیکی که شامل اطلاعات مهم و به روز در زمینه قیمتها است – اطلاعات مربوط به حجم معاملات اوراق بهادار، آدرس مؤسسات کارگزاری و بازارسازان و شماره تلفن آنها و غیره.
تنگناهای داد و ستد الکترونیکی سهام
علاوه بر مزایای ذکر شده در خصوص داد و ستد الکترونیکی سهام، این روش خالی از تنگنا نمیباشد که مهمترین آنها به شرح زیر میباشد:
الف) اعتماد فنی: بزرگترین عیب داد و ستد الکترونیکی، نا توانی یک شبکه در ایجاد امنیت کامل برای بهرهبرداران آن است.رایانهها، علی رغم پیشرفتهای تکنولوژیکی، به مفهوم واقعی،کامل و عالی نیستند.مشکلات بسیاری در رابطه با کار رایانهها همچون ایجاد اشکال در اتصال شبکه و ترافیک متقاضیان برای ورود به یک سایت مشخص که منجر به توقف فعالیت آنها میگردد، وجود دارد.
ب) تنهایی سرمایهگزار: در داد و ستد الکترونیکی، سرمایهگزار امکان اداره وجوه خود را دارد و از این طریق احساس استقلال در وی بوجود میآید که قبلا در دیدگاه سنتی این گونه نبود. اما همین امر میتواند موجبات نا کامی وی را در اتخاذ تصمیم صحیح فراهم آورد. اگر چه کارگزاران،کارشناسانی هستند که سهام را بدون تجربه پیشنهاد نمیدهند، اما گاهی پیشنهادهای نا مناسبی به سرمایهگزاران میشود.
ج) عدم وجود استاندارد خدمات:تجربه سرمایهگزارها در معاملات اینترنتی بسیار متفاوت است؛به طوری که میتواند از رضایت تا عدم رضایت کامل در نوسان باشد. در این داد و ستد یک استاندارد خاص، جهت ارزیابی میزان خدمات شبکه الکترونیکی و کارگزاران وجود ندارد.
جایگاه بورس الکترونیکی در برنامههای راهبردی ایران
بی گمان یکی از مهمترین راهکارهای تحقق کارکردهای کلان اقتصادی بازار سرمایه در وضعیت کنونی و در وهله نخست، فراهم ساختن امکان دسترسی برابر،آزادانه، و آسان تمامی ساکنان مناطق مختلف کشور به امکانات بورس اوراق بهادار، جهت برخورداری از فرصتهای سرمایهگذاری یکسان در بازار سرمایه کشور است. در راستای دستیابی به این هدف،بورس اوراق بهادار تهران دارای سیاست و راهبردی خاص و چند مرحلهای به شرح زیر میباشد:
ایجاد یک بازار بین منطقهای (فرا منطقهای) اوراق “بهادار در ایران” با امکان دسترسی فیزیکی سرمایهگزاران به بازارهای ایجاد شده در برخی نقاط مهم کشور محقق میگردد. تعیین مکان استقرار بازارها در گرو هم سنجی ظرفیتهای اقتصادی نهفته در هر منطقه، توزیع یکنواخت نقاط دسترسی فیزیکی به بازار سرمایه در بین مناطق مختلف کشور و اولویتبندی راهاندازی آنهاست. در حال حاضر این بخش از راهبرد کلان بورس اوراق بهادار تهران در دست اجراست و بورسهای منطقهای در اکثر استانها ایجاد شده و یا اینکه در مرحله مطالعه و راهاندازی میباشند.
به منظور پوشش تمامی ایرانیان علاقهمند به سرمایهگذاری در بازار سرمایه، راهاندازی یک شبکه ملی داد و ستد الکترونیکی اوراق بهادار در ایران-بدون توجه به مکان جغرافیایی استقرار آنها در داخل یا خارج از کشور- که با روز آمد سازی دانش فنی، به کارگیری امکانات شبکههای پیشرفته داد و ستد اوراق بهادار، بهرهگیری از پیشرفتهای پدید آمده در زمینه ارتباطات راه دور- به ویژه شبکه اینترنت و پروتکلهای ویژه آن برای انتقال دادهها – و نیز با روز آمدسازی قوانین و مقررات ناظر بر انتقال الکترونیکی وجوه مالی در کشور مرتبط باشد ضروری به نظر میرسد.
ایجاد بازارهای درون منطقهای (منطقهای) اوراق بهادار در ایران، که زمینههای لازم برای تسهیل شرایط پذیرش واحدهای متقاضی سرمایه و تنوع ترکیبات خطرپذیر و بازدهی ابزارهای مالی داد و ستدپذیر در بازار سرمایه و نیز شتاب دادن بر سرعت رشد و شکوفایی اقتصادی مناطق مختلف کشور را فراهم میآورد.
با توجه به برنامه راهبردی بورس اوراق بهادار تهران، میتوان دریافت که داد و ستد الکترونیکی اوراق بهادار نیز با هدف دسترسی تمامی افراد علاقهمند به سرمایهگذاری در بورس اوراق بهادار تهران در سالهای آتی به اجرا در خواهد آمد. البته، اجرای این بخش از برنامه مستلزم برخورداری از زیر ساختهای لازم و کافی است که در ادامه به تشریح رویکردهای آمادهسازی آنها پرداخته خواهد شد.
راهکارهای ایجاد و توسعه داد و ستد الکترونیکی سهام در ایران
پس از اینکه تاریخچه و چگونگی انجام داد و ستد الکترونیکی سهام بررسی شد و به اهمیت و جایگاه آن در سیاستهای راهبردی بورس اوراق بهادار تهران پرداختیم، اینک میتوان راهکارهایی را جهت ایجاد و گسترش بازارهای الکترونیکی سهام در ایران، در راستای تحقق امکان دسترسی تمامی علاقهمندان به سرمایهگذاری در بورس اوراق بهادار پیشنهاد نمود. البته با توجه به خصوصیت الکترونیکی بودن داد و ستد، اکثر راهکارها بر اساس فناوری اطلاعات و مسایل تکنولوژیکی و فرهنگی آن میباشد .
ایجاد و گسترش تجارت الکترونیک
وقوع انقلاب صنعتی و تلاش بشر برای رشد فناوری و اختراع تلفن و رایانه و در نهایت تلفیق کارایی این دو وسیله باعث پیدایش اینترنت و صنعت فناوری اطلاعات۱و مبادلات الکترونیکی کالا و خدمات گردید.این امر، تسهیل مبادلات کالا و خدمات بین تولیدکنندگان و مصرفکنندگان، بدون توجه به محدودیتهای جغرافیایی و زمانی را باعث گردید و بسیاری از انحصارات موجود در بازارهای مختلف را که در شیوههای سنتی مبادله ریشه داشت،شکست. به طور حتم، بازارهای مالی به خصوص بورس اوراق بهادار نیز از این امر مستثنا نبوده است.
از تجارت الکترونیکی تعاریف مختلفی ارایه شده است، اما،سادهترین تعریف”انجام مبادلات تجاری در قالب الکترونیکی” میباشد. به بیان دیگر، تجارت الکترونیکی شامل انجام مبادلات از طریق شبکه جهانی اینترنت میباشد. بر اساس تعریف سازمان جهانی تجارت، “تجارت اکترونیکی به معنای تولید، بازاریابی، فروش، و تحویل کالا و خدمات با استفاده از ابزارهای الکترونیکی میباشد” . با توجه به تعاریف مختلف از تجارت الکترونیکی میتوان دریافت که این مفهوم، بازارهای مختلفی را تحت تأثیر قرار میدهد، که البته بورس اوراق بهادار جهت استفاده از این پدیده- در امر مبادلات خود- نیز تأثیرات زیادی را پذیرفته است.در این راستا، کشورهای مختلف جهان با استفاده از این پدیده و داد و ستد الکترونیکی سهام، باعث افزایش کارایی، پویایی و پیشرفت در بورسهای اوراق بهادار خود گردیدهاند. بر قراری و استفاده از متجارت الکترونیکی در بازارهای مختلف و از جمله بورس اوراق بهادار تهران، مستلزم ایجاد و آماده سازی زیر ساختهای لازم برای آن میباشد. این زیر ساختها، اعم از فنی و مخابراتی، نیروی انسانی و حقوقی و قضایی است که دو مورد اول در اینجا و امور حقوقی و قضایی در قسمت جداگانه مورد بررسی قرار میگیرد.
بررسی زیر ساخت های فنی و مخابراتی کشور نشان میدهد که با وجود فعالیتهای صورت گرفته در سالهای اخیر، شاخصهای موجود پایینتر از سطح جهانی و حتی منطقهای میباشد. طبق اطلاعات منتشر شده توسط سایت ITU ، آمار۱مشترکین تلفن ثابت و همراه ایران در سال ۲۰۰۳ به ترتیب ۱۸ میلیون و ۴/۳ میلیون نفر و تعداد رایانههای شخصی کشور،۶ میلیون، تعداد مراکز ارایه دهنده خدمات میزبانی اینترنت۵۰۰۰۲ واحد و تعداد کاربران اینترنت ۸/۴ میلیون نفر بوده است. طبق این آمار،درصد مشترکان تلفن ثابت در کشور ۲۷ میباشد که با متوسط جهانی آن یعنی ۴۰ درصد، فاصله زیادی دارد. شاخص بعدی ضریب نفوذ تلفن همراه است که با توجه به رشد فناوریهای شبکه و قابلیت استفاده از تلفن همراه جهت اتصال به شبکه جهانی اینترنت و داد و ستد اینترنتی، قابل توجه است. همچنین، طبق اطلاعات موجود، ضریب نفوذ تلفن همراه در ایران ۵ درصد است که با متوسط جهانی آن یعنی ۲۲ درصد و متوسط آن در آسیا یعنی ۱۵ درصد اختلاف زیادی دارد.
ایجاد و گسترش بانکداری الکترونیکی
داد و ستد الکترونیکی سهام بدون حضور فیزیکی سرمایهگزار در بورس اوراق بهادار و با استفاده از اینترنت صورت میگیرد. بنا بر این، پرداخت وجه سرمایهگذاری نیز به صورت الکترونیکی و از طریق اینترنت انجام میپذیرد.از این نظر،میتوان ایجاد و گسترش بانکداری الکترونیکی را به عنوان راهکار دوم از چهار راهکار مذکور (ایجاد و گسترش تجارت الکترونیکی،بانکداری الکترونیکی، قوانین حمایتکننده و فرهنگ سازی در جامعه) جهت ایجاد و گسترش داد و ستد الکترونیکی سهام در ایران پیشنهاد نمود.
بانکداری الکترونیکی را به دو صورت تعریف میکنند: یکی ارایهء خدمات بانکی با استفاده از سیستم الکترونیکی و دیگری ارایهء خدمات الکترونیکی بانکیمیباشد. از این میان، تعریف مورد نظر در داد و ستد الکترونیکی سهام، به طور مشخص،تعریف دوم است؛چرا که،در این نوع بانکداری، پرداخت وجه از طریق اینترنت،انجام عملیات بانکی توسط چک الکترونیکی، کارتهای هوشمند و غیره انجام میگردد.
جایگاه بانکداری الکترونیکی در بازار الکترونیکی سهام
سرمایهگزار پس از این که سهمی را از طریق اینترنت از بورس اوراق بهادار انتخاب کرد،جهت خرید آن به صورت الکترونیکی و پرداخت وجه آن از طریق کارگزار خود(به صورت کارگزاری لحظهای) به بانک خود متصل میگردد.از طریق شبکه پرداخت الکترونیکی وجه مورد نظر پرداخت و سپس جهت انجام معامله،شبکه پرداخت الکترونیکی گزارش این پرداخت را برای بازار الکترونیکی سهام فرستاده و در این صورت داد و ستد الکترونیکی سهام صورت میگیرد.بنا بر این،میتوان به راحتی به جایگاه و اهمیت بانکداری الکترونیکی در داد و ستد الکترونیکی سهام پی برد،اگر چه نقش کارگزاران در معاملات الکترونیکی سهام قابل حذف نیستند.
از جمله عوامل مؤثر بر عقب ماندن بانکهای ایران از دیگر کشورها در زمینه بانکداری الکترونیکی، حاکمیت ساختار دولتی و انحصاری بودن آنها در طی دهههای اخیر میباشد. این امر موجب شده تا ارایه خدمات بهتر و لحظهای به مشتریان در اولویت قرار نگیرد.این در حالی است که بانکهای غیر دولتی در دنیا بیش از ۱۷۰ نوع خدمت (به صورت متمرکز و لحظهای) ارایه مینمایند، اما در ایران این نوع خدمات به ۲۵ نوع هم نمیرسد. با خارج شدن بانکها از نظام هماهنگ و تأسیس بانکهای خصوصی و افزایش رقابت در ارایه خدمات بانکی در ایران، این خدمات در حال افزایش و به سمت خدمات اینترنتی سوق دارد که در این میان، ضعف عوامل فنی و مخابراتی را میتوان به عنوان عامل دوم بر شمرد. علاوه بر توضیحاتی که در مباحث قبل در خصوص جایگاه و فاصله وضعیت فنی و مخابراتی کشور ارایه شد، میتوان به وجود و اهمیت تلفنهای همراه نسل سوم در جامعه که ارتباط و انجام عملیات اینترنتی را ممکن میسازد، اشاره کرد، که از این طریق هر فرد ایرانی میتواند به وسیله تلفن همراه خود به مرکز داد و ستد الکترونیکی بورس اوراق بهادارمتصل شده و علاوه بر خرید سهام،به پرداخت وجه آن توسط همین وسیله اقدام نماید. البته انجام این کارمستلزم وجود عوامل فنی و مخابراتی، حقوقی و پشتیبانی از سیستم،توسط دولت میباشد. با اشاده به عامل سوم، یعنی عدم وجود فرهنگ و اعتماد عمومی در جامعه اقدام نمود.در مجموع اگر بانکداری ایران بخواهد خود را به بانکداری الکترونیکی نزدیک و در امر داد و ستد الکترونیکی سهام مؤثر باشد،میباید به رفع عوامل محدودکننده و باز دارنده اشاره شده، اقدام نماید تا بدین وسیله موجب اثربخشی بیشتر خود در اقتصاد ملی گردد.
قوانین حمایتکننده
پیشبینی و تصویب قوانین و مقررات حمایتکننده از داد و ستد الکترونیکی سهام میتواند به عنوان راهکار دیگری مطرح باشد. زیرا، در داد و ستد سنتی،ساختار حقوقی و اداری مبتنی بر مدارک کاغذی،امضای دستی، اعتماد به شخص سومی،مثل دفتر اسناد رسمی یا کارگزار است و حضور فیزیکی افراد (معمولا سرمایهگزار) در این شکل از داد و ستد الزامی است، در حالی که داد و ستد الکترونیکی سهام در یک فضای مجازی و بدون حضور فیزیکی افراد و شناسایی قبلی صورت میگیرد.بنا بر این،ساز و کارهای دیگری برای احراز هویت افراد و صحت اسناد و نیز تشکیلات دیگری به جای دفاتر و اسناد رسمی آن وجود دارد.بنا بر این،میباید مطابق شرایط موجود، قوانین لازم جهت پذیرش ساز و کارهای جدید تصویب شود.ضمن آنکه مطرح شدن مسایلی، چون حفاظت از حریم شخصی افراد،حفاظت از مالکیت افراد،مسایل مالیاتی در اینترنت و غیره، باعث شده است که نقش و اهمیت مقررات در رابطه با داد وستد الکترونیکی سهام بارزتر گردد.
تصویب قوانین و مقررات مربوط به این نوع داد و ستد در ایران در چهار چوب قانون تجارت الکترونیکی در ۸۱ ماده و با مباحثی، همچون تعاریف، احکام داده و پیام، حمایت از اسرار تجاری، کلاهبرداری رایانهای، جعل رایانهای، جبران خسارت و غیره شروع شده استکه انتظار میرود با رشد و گسترش تجارت الکترونیکی و بالطبع داد و ستد الکترونیکی سهام و اجرای آن در دنیای واقعیت، نواقص و کمبودهای این قوانین، متناسب با شرایط، رفع گردد تا در چنین داد و ستدی سرمایهگزاران از یک پشتوانه قانونی محکم جهت سرمایهگذاری و دفاع از حق خود برخوردار باشند.
فرهنگسازی در جامعه
هر پدیده نو در زمان پیدایش باید با فرهنگ و دانش به کارگیری آن همراه شود تا بتواند دوام و بقا یافته و پیشرفت کند.به دلیل فقدان فرهنگ سرمایهگذاری در اوراق بهادار، نحوه صحیح انجام آن، شیوههای آسان دسترسی به بازار سرمایه از طریق دستگاههای الکترونیکی را نمیدانند و این در حالی است که بررسیهای مؤسسه اکونومیست لندن نشان میدهد فرهنگ حاکم بر اقتصاد و بازرگانی کشورها تأثیر شدیدی بر موفقیت آنها در حوزه فناوری اطلاعات دارد و این گونه نیست که کشورها فقط با پیش زمینه اقتصادی بتوانند در این بخش و به کارگیری آن در جنبههای مختلف موفق باشند .
ارایهء مستمر اطلاعات مالی و غیر مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار، به هنگام بودن اطلاعات ارایه شده در مورد تغییرات قیمت اوراق بهادار، آسان بودن دسترسی به این گونه اطلاعات از طریق شبکههای اینترنت و تلویزیون و غیره همگی به توسعه فرهنگ سرمایهگذاری در بورس اوراق بهادار کمک میکند. با توجه به مطالب ارایه شده، بورس اوراق بهادار تهران نیز باید با یک برنامه مشخص،نسبت به فرهنگسازی مناسب جهت سرمایهگذاری در بورس اوراق بهادار و به خصوص از طریق شبکه اینترنت اقدام نماید تا در اجرای سیاست داد و ستد الکترونیکی سهام با مشکلات بازدارنده فرهنگی ، مواجه نگردد.
نتیجهگیری و پیشنهادها
ایجاد و فراهم سازی امکان دسترسی تمامی ایرانیان علاقهمند به سرمایهگذاری در بازار سرمایه، به ویژه بازار بورس، از جمله اقدامات اجتناب ناپذیر در جهت مشارکت ملی در توسعه اقتصادی کشور میباشد.با توجه به چگونگی انجام داد و ستد الکترونیکی سهام و همچنین راهکارهای پیشنهادی جهت ایجاد بازارهای الکترونیکی سهام و گسترش داد و ستد الکترونیکی سهام، میتوان به این نتیجه رسید که عملی کردن راهبرد بلند مدت بورس اوراق بهادار تهران،نیازمند فراهم سازی زیر ساختهای لازم برای انجام این کار است. در حال حاضر با توجه به آمار و ارقام اشاره شده و فاصله امکانات ایران با متوسط استاندارد جهانی و آسیایی، کاربرد داد و ستد الکترونیکی سهام به صورت کارا و مؤثر، امکانپذیر نخواهد بود.اما با انجام اقداماتی جهت تسریع در پیشرفت و ایجاد زیر ساختهای مذکور،در یک افق زمانی نزدیک این کار عملی خواهد شد .
پیشنهادهای مقاله فوق :
– لازم است کادر فنی و مخابراتی ایران نسبت به افزایش ضریب نفوذ اینترنت و در کل افزایش توان مخابراتی و ارتباطی ایران،مطابق با آخرین پیشرفتهای جهانی اهتمام ورزد.
بانک مرکزی و مسؤولین امور پولی و بانکی ایران برنامهریزیهای بلند مدت و جامعی در جهت ایجاد و گسترش بانکداری الکترونیکی با خصوصیات خدماتدهی،همانند سایر کشورهای دارای این نوع بانکداری بنمایند.
نقایص و مشکلاتی که حقوقدانان صاحب نظر به قوانین و مقررات مربوط به تجارت الکترونیکی و داد و ستد اینترنتی وارد میدانند، رفع گردد.
از طریق رسانههای جمعی چگونگی استفاده از رایانه و اینترنت جهت سرمایهگذاری در بورس اوراق بهادار(چه به صورت حضوری و چه به صورت الکترونیکی) به عموم مردم آموزش داده شود تا در صورت فراهمسازی عوامل فنی،مشکلات آموزشی کمتر گردد.
فرهنگ سازی لازم در زمینه استفاده از اینترنت برای سرمایهگذاری در بورس و بانکداری ماینترنتی به طرق صحیح در سطح جامعه رواج داده شود.
منابع و مآخذ :
۱- اداره مطالعات و بررسیهای اقتصادی، ۱۳۷۹ : طرح گزینههای منطقهای و بازار فرا منطقهای اوراق بهادار: الگویی برای گسترش پوشش جغرافیایی بازار سرمایه در ایران، گزارش شماره ۲۷۹۰۵۰۰۸، بورس اوراق بهادار.
۲- پژوهشکده پولی و بانکی، ۱۳۸۲: خدمات مالی الکترونیک، رهیافتی نوین برای تحولی بخش مالی، چاپ اول، پژوهشکده پولی و بانکی، تهران.
۳- پور پرتوی، میرطاهر،۱۳۸۲: نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه بانکداری، مجلهء تازههای اقتصادی، شماره ۱۰۱،۲۱-۱۵.
۴- جعفری، دانش و میرطاهر پورپرتوی،۱۳۸۲:نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه بازارهای مالی، مجله بورس، شماره ۳۹،۶۵-۶۲.
۵- حنیفی، فرهاد،۱۳۸۰: تکنولوژی اطلاعات و امور مالی،مجله بورس، شماره ۲۵،۳۹-۳۵.
۶- دستگیر، محسن،۱۳۸۲: راهکارهای توسعه بازار سرمایه در ایران مجله بورس، شماره ۴۲ ، ۳۵ -۳۴ .
۷- دلبری، مهدی و سیونه گریگوریان، ۱۳۸۲: سرمایهگذاری اینترنتی: دور نما و چالشها، مجله بورس شماره ۳۶ ،۳۳-۲۸.
۸- زاوره چهار طاق، عبد اللّه،۱۳۸۳: بانکداری الکترونیکی و موانع و مشکلات آن در ایران، مجله بانک و مسکن، شماره ۳۵،۲۵-۲۲
۹- صنایعی، علی،۱۳۸۱: بازاریابی و تجارت الکترونیک،چاپ سوم،انتشارات جهاد دانشگاهی،اصفهان.
۱۰- صنایعی، علی،۱۳۸۳: تجارت الکترونیک، هزاره سوم، چاپ دوم، انتشارات جهاد دانشگاهی، اصفهان.
۱۱- صدر آبادی، ناصر،۱۳۸۰: تأثیر فناوری اطلاعات بر بخش خدمات مالی، مجله بورس، شماره ۲۷ ،۵۵ -۵۱.
۱۲- طاهری، محمد حسین،۱۳۸۳: تحول در بازارهای اوراق بهادار، مجله بورس، شماره ۴۲، ۶۵-۶۱ .
۱۳- عمادزاده، مصطفی،کوچکزاده، میثم و علی اصغری،۱۳۸۴: تجارت الکترونیک و پول الکترونیک در اقتصاد نوین جهانی، فصلنامه روند، شماره ۴۷.
برای مشاهده مطالب بیشتر اینجا کلیک کنید.
ما را در شبکه های اجتماعی اینستاگرام، تلگرام و آپارات دنبال کنید
لطفا رضایت خود را از نوشته بالا با رای دادن به ستاره های پایین مشخص نمایید:
مطالب زیر را حتما بخوانید:
چنانچه دیدگاهی توهین آمیز باشد و متوجه اشخاص مدیر، نویسندگان و سایر کاربران باشد تایید نخواهد شد. چنانچه دیدگاه شما جنبه ی تبلیغاتی داشته باشد تایید نخواهد شد. چنانچه از لینک سایر وبسایت ها و یا وبسایت خود در دیدگاه استفاده کرده باشید تایید نخواهد شد. چنانچه در دیدگاه خود از شماره تماس، ایمیل و آیدی تلگرام استفاده کرده باشید تایید نخواهد شد. چنانچه دیدگاهی بی ارتباط با موضوع آموزش مطرح شود تایید نخواهد شد.