تکنولوژی ساخت پنیرهای صنعتی
تکنولوژی ساخت پنیرهای صنعتی
مقدمه
بدون شک یکی از کهن ترین فنون نگهداری فرآورده های غذایی که بشر آن را فرا گرفته ، تولید پنیر از شیر بوده است. فن پنیر سازی در گذشتهء نه چندان دور یک هنر محسوب می شده تا دانش ، ولی اکنون یکی از شاخه های علوم غذایی محسوب می شود. وضعیت این صنعت در ایران در مراحل اولیهء رشد و تکامل قرار دارد و مشکلات فنی آن هنوز حل نشده است . لازم است با برنامه ریزی های فشرده تر گام های مؤثرتری در جهت تکامل و پیشرفت این صنعت برداشته شود. تنوع سازی در تولید انواع پنیر یکی از مهمترین عوامل پیشرفت در این صنعت محسوب می شود و با رایج کردن انواع پنیر، هم از فساد آن جلوگیری خواهد شد و هم دامنهء بازار مصرف گسترده تر می شود.
برای تهیه پنیر باید از یک گذرگاه طولانی عبورکرد، از هنگامی که شیر دوشیده می شود، از شیوه هایی که برای پرورش دام به کار گرفته می شود، سالهایی که یک دام شیرا از سر گذرانده تا پرورش یابد ، نوع آب وهوایی که دام در آن زیسته،شرایط موجود درجایگاه دام،نوع علوفه و آبی که به دام خورانده شده، شرایط محیطی و بهداشتی که دام درآن پرورش یافته وبسی عوامل دیگر از این قبیل را باید در نظر گرفت تا آن که به آخرین مرحله یعنی تهیهء پنیر رسید.
عوامل فراوانی در این گذرگاه خودنمایی می کنند که هریک به گونه ای نیک یا بد بر این روند اثر می گذارند.نوع پنیر،میزان رسیدگی ورایحهءآن(بافت پنیر) و شیوه های به کار رفته در تهیهء این ماده غذایی صرف نظر از بررسی ها و آزمایش هایی که ممکن است برروی آن انجام شود به گونه ای حیرت انگیز خودنمایی می کنند وباید گفت که این موارد از آن گونه نکاتی نیستند که بتوان آن ها را دریک فرمول ریاضی گنجاند و عرضه نمود.
از این روی، درآغاز کار، باید یادآور شویم که هیچ گونه قواعد ومقرراتی وجود ندارد که با تکیه برآن ها بتوان اطمینان یافت که پنیری که بدین گونه تهیه خواهدگردید به طور کامل از چنین تغییرهایی محفوظ خواهد ماند وشیوه های انجام شده بی عیب و نقص خواهد بوداما می توان اطمینان داد که با بررسی های همه جانبه ای که خواه از نظر تجربی و خواه ازدیدگاه علمی به انجام رسیده و سالهای طولانی دراین راه صرف وقت شده به پژوهشگراین امکان را خواهد داد که پس از مراجعه به نتایج حاصل از آن همه تلاش بتواند تا حدودی زیادی در کار خویش به موفقیت دست پیدا کند.
سیر تحول پنیرسازی
اکنون بدون شک یکی از مهمترین فرآورده های غذایی با ارزش برای بشر پنیر است. نظریه دقیق و مشخصی برای تاریخ به وجود آمدن آن در دست نیست ولی برای اینکه سیر تحولات آن را معلوم نماییم باید به هزاران سال قبل برگردیم. در نوشته های خیلی قدیم مربوط به مصر ، یونان و ایتالیا راجع به موضوع پنیر اطلاعات جالبی در اختیار ما می باشد، در اشعار هومر، ادیسه، کالوملا، پالادین، وارو و پلینی نشانه هایی از وجود این ماده در اختیار ما قرار دارد. حدود ۲۰۰۰ سال قبل در رم تولید انواع پنیر متداول بوده است. انواعی از پنیر مانند کانتال و روکفورت که اکنون معروفیت زیادی دارد در آن دوران در رم مصرف می شده است.
محل برخی از انواع پنیر و تاریخچه ساخت آنها در دنیا
بری ۱۴۰۷ فرانسه
کاممبرت قرن هفدهم فرانسه
کانتال ۱۵۰۹ فرانسه
چدار ۱۶۹۵ نگلستان
چشایر ۱۶۵۰ انگلستان
امنتالر قرن پانزدهم سویس
گرویر ۱۱۱۵ (۱۶۰۲) سویس
گرویر (+ ۱۶۵۳) ۱۱۸۵ فرانسه
پنیر های معطر قرن سیزدهم سویس
مارولی ۱۱۷۴ فرانسه
پورت سالوت ۱۸۱۷ فرانسه
ریلو شون ۱۷۰۰ فرانسه
رومانو قرن هفدهم ایتالیا
روکفورت قرن هشتم فرانسه
استیلتون قرن هیجدهم انگلستان
+ علامت ستاره مربوط به سالی است که پنیر تولید شده است.
عوامل مهمی که در توسعه دانش تولید و ساخت انواع پنیر مؤثر بوده است به منطقه، آب و هوا،خاک، نژادگاو،شرایط موجود در علوفه،وذائقه مردم در انتخاب مزه وطعم خاص ارتباط پیدا می کند. بدین ترتیب انواع پنیردرطی دوران مختلف به وجود آمده است.توسعه تولید پنیر همراه با افزایش کیفیت محصولات تولیدی،موجب شدکه در پایان قرن نوزدهم ،کارخانه های بزرگی برای تولید این محصول در کشورهای سوسیس، فرانسه،آلمان،ایتالیا،هلند،سوئد،آمریکا،کانادا و استرالیا تأسیس گردد.
با به وجود آمدن دانش فراوده های لبنی و مؤسسات تحقیقاتی موجب شد که انواع پنیر استاندارد شده به بازار عرضه گردیده و ازطریق روش های اجرایی بهبود یافته به جای روشهای قدیمی محصولات استاندارد عرضه شود. این تحولات با مصرف محیط های کشت میسر شد.درسال ۱۹۶۵ میزان پنیر تولید کننده کشورها در حدود ۳/۹ میلیون تن است ، حجم عظیم تولید پنیر اهمیت غذایی این فرآورده را در سطح جهانی نشان می دهد.
با شکوفایی صنعت پنیرسازی وفعالیت های مربوط به صادرات آن وبروز مشکلات وتغییرات نامطلوب در کیفیت تولید پنیر در قرن هیجدهم و نوزدهم موجب شد که صاحبان ومدیران این صنعت تلاشهای پی گیرانه ای را در مورد حفاظت پروتئین های پنیر به اجرا گذارند. درآلمان شرکتهای تولیدکننده معتبر موفق گردیدند مشکل صادرات پنیرهای نرم بویژه کاممبرت را با قرار دادن داخل قوطی وپاستوریزاسیون آن برطرف نمایند.این فرآیند موفق موجب شد که تجارت این پنیر برای آنسوی دریاها میسر گردد.
این روش در ابتدا فقط برای پنیر نرم عملی شد ولی بعداً اٍیسن بنیانگذار کارخانه پنیرسازی درآکلمار آلمان موفق شد که پنیر هلندی را داخل قوطی گذاشته و با تمهید حرارتی قابلیت ماندگاری آن را افزایش دهد. پس از فعالیتهای زیاد کمپانی معروف سویسی ژربر و فرینز استتلر موفق شدند که مشکلات مربوط به نگهداری پنیر را از طریق اختراع پنیر فرآوری شده در سال ۱۹۱۱ حل کنند .
تولید پنیر های فرآوری شده درسال ۱۳-۱۹۱۲ اختراع شد.
موفقیت مخترعین سویسی بر این قرار داشت که پروتئینهای درشت معلق شده مربوط به کلسیم پاراکازئین پنیر خام را با استفاده از گرما و سیترات سدیم که به عنوان عامل خردکننده عمل می کرد به یک ماده سیال یکنواخت تبدیل می کردند، دراین روش پس از عملیات حرارت دادن وسردکردن پنیر سیال به بافت ژله ای و نسبتاً سفت تبدیل می شد.در یک روش تولید با استفاده از سیترات سدیم محصولی از ترکیبات کازئین محصول توسط کمپانی نوتریشیا درسال ۱۸۹۷ تولید شد.
دراین امتیاز ادعا شدکه کازئین شیر درآب محلول می شود:« کازئین تولید شده شیر ابتدا درحالت مرطوب با استفاده از سیترات تری سدیم آسیاب شده و سپس خشک می شود.»
از بین تمام روشهایی که در آن روز متداول شده بود روش هرمان لاسیگ برلن بیش از دیگر محصولات معروف شد.دراین روش جمله زیر قابل توجه بود: کازئین رنت غیر محلول از طریق افزودن یک عامل استخراج کننده قلیایی به حالت محلول در می آید. در این روش از اسیدی استفاده می شود که با قلیا رابطه برقرار کند( اسید، یا نمک اسید و یا مخلوطی از آندو)، این ماده به دلمه به میزانی اضافه می شود که بعد از واکنش با محصول نهایی خاصیت نسبتاً خنثی را نشان می دهد. اساس تولید پنیرهای فرآیند شده بر این دو جمله قرار دارد که بوسیله افزودن نمکهای اتصال دهنده کلسیم دار ژل به سل تبدیل می شود.
مبانی تئوری ساخت پنیرهای فرآیند شده
در تولید پنیرهای فرآیند شده اساس کار بر این پایه قرار دارد که سل کازئین یا پنیر خام به وسیله گرما به پنیر فرآیند شده تبدیل می گردد. در برگرفتن این حالت مایع حد واسط که دراصطلاح به فرآورش (Processing) موسوم است به عمل و شرکت تبادل یونی نمک هایی که نقش امولسیون سازی را دارندمربوط است. برای مثال اگر مقداری از پنیر خام رنده شده را در یک ظرف بریزیدوآن را دریک حمام آب جوش حرارت دهید، ملاحظه خواهید کرد که پنیر کیفیت رضایت بخشی نخواهد داشت؛دراثر حرارت ، لخته جمع و چروکیده شده وبافتی لاستیکی پیدا می کند ودراین حالت روغن آن خارج می شود.ولی اگر به لخته خام، فسفات یا سیترات اضافه نمائید توده پنیر به خمیری یکنواخت تغییر پیدا می کند، این عمل را به وسیله همزدن می توان سرعت بخشید. روند تولید پنیر فرآیند شده بدین ترتیب است که ژل پاراکازوین غیر محلول با کمک نمک امولسیون کننده مناسب وگرما تبدیل به توده سیال همگنی می شود که قابلیت پاستوریزه شدن پیدا می کند واز فساد آن جلوگیری می شود.درهرحال، درطی فرآیند سردکردن بر اثر نیروهای پلیمریزه کننده و سرما، توده پنیر دوباره به ژل تبدیل می گردد. این ژل با ژل اولیه از نظر همگن بودن وشرایط باکتریولوژیک تفاوت داشته وکیفیت آن بیشتر بهبود پیدا می کند.سل حد واسط و ژل نهایی حاصل از فرآیند از نظر قوام ، بافت وسایر ویژگی ها درانواع پنیر تفاوت دارد. برای مثال سل پاراکازئین ،می تواند نازک ، ضخیم ،چسبناک،پودینگ مانند،دانه ای،خمیری،یا دارای حالت کش پذیری باشد،درحالی که بعد از اتمام عملّیات ساخت، بافت پنیر نرم یا سخت است وقابلیت مالش پذیری یا برش خوردن پیدا می کند. قوام بافت سل حاصل از روش فرآوری وآن محصولی که با ژل بدست می آید، توسط کیفیت پنیر خامی که باید فرآیند شود وهمچنین نیروهای شیمیایی، مکانیکی وگرمایی که برکازئین وارد می شود مشخص می گردد. معمولاً شکل دادن پنیر درپایان کار به طور خودبه خودی انجام نمی شود بلکه از عوامل مختلفی همچون نمکهای امولسیون کننده، آب،دما،همزدن،همگن سازی،براساس فرآوری، افزودن شیر وآب حاصل از پخت اولیه پنیر وسایرافزودنیهادرحین فرآوری برحسب شرایط کلوئیدی-شیمیائی پنیر وبا توجه به محصول مورد دلخواه نهایی استفاده می شود.
روشهای اجرایی برای پنیرهای فرآیند شده
پنیر فرآیند شده را می توان با افزودن اجزاء تشکیل دهنده شیر(شیر،آب، پنیر،کره و دلمه) تولید کرد؛
پنیر فرآیند شده را با افزودن انواع گیاهان معطر، گیاهان ادویه ای، عصاره گیاهان ، سس های ادویه دار می توان تولید کرد؛
پنیرفرآیندشده با گوشت،غذاهای دریایی،قارچها،گیاهان،میوه،عصارههای میوه،مربا،قهوه،شکلات،مخمر،موادرژیمی وویتامین مخلوط وتولید می شود؛
پنیر فرآیند شده را می توان داخل قوطی های کنسرو استریل ونگهداری کرد؛
پنیر فرآیند شده را با افزودن محیطهای کشت باکتریها، مخمرها، وکپکها برای مثال پنیر فرآیند شده با کاممبرت،گورگونزولا یا طعمهای پنیرتازه همراه می کنند؛
پنیر خشک را از پنیر فرآیند شده چاشنی دار تهیه و آن را درساخت انواع سوپ،ماکارونی بکار می برند، دربرخی موارد با افزودن آب به آن قابلیت مالش پذیری زیادی درآن ایجاد می کنند.از کاهش وافت وزن جلوگیری می شود.ضایعات ناشی از زدودن لفاف به صفر می رسد.پنیر فرآیند شده از بوهای نامطلوب عاری است به دلیل قابلیت هضم زیاد وخاصه های مطلوب دیگر برای رژیم غذایی فواید زیادی دارد.
با این تکنیک می توان محصولات متنوعی تولید کرد. پنیر پس از ذوب شدن قوام موردنیاز لازم را پیدا می کند. علاوه بر این اندازه، و شکل محصول را تنظیم و با افزودن انواع چاشنی وافزوده های متنوع محصولات متعددی می توان تولید کرد. بدین ترتیب انواع گوناگون محصولات غذایی با استفاده از انواع پنیر با طعم ورایحه متفاوت تولید می شود. فرمولاسیون های ذیل احتمالات قابل توجهی را برای ساخت انواع محصولات غذایی با پنیر میسر می سازد:
پنیر فرآیند شده را از مخلوط چند نوع پنیر که سن ،قوام،طعم و PH متفاوتی دارندمی توان تهیه کرد.پنیر خشک حاصل از پنیر فرآیند شده رادر فرآورده های نانوایی مانند بیسکوئیت های پنیردار استفاده می کنند. پنیر خشک حاصل از پنیر فرآیندشده رابه عنوان عامل اتصال دهنده برای کالباس سازی،مایونیز،انواع سوپ استفاده می کنند. پنیر خشک حاصل از پنیر فرآیندشده رابه عنوان عامل اتصال دهنده برای کالباس سازی،مایونیز،انواع سوپ استفاده می کنند.
نقش یونهای یک ودوظرفیتی سدیم وکلسیم در شیر
یون یک ظرفیتی سدیم ویون دوظرفیتی کلسیم نسبت به مواد پروتئینی به ویژه کازئین موجود درشیر ناسازگارند.
یون سدیم بر عکس کلسیم برپروتئین اثر کرده باعث افزایش خاصیت پهن شوندگی،انحلال،ومتورم شدن پروتئین ها می شود،درحالیکه یون کلسیم باعث بی آبی ومتراکم شدن پروتئین ها شده و لخته های پروتئینی را از طریق پلیمریزاسیون پلی پپتیدها بزرگتر می کند.اکثر یونهای مثبت در حالت تعادل بوده و باعث استحکام سیستم پروتئین های کلوئیدی می شوند وبا جابجایی کاتیونها یا آنیونها حالت تعادل را از خارج یا داخل سیستم تحت تأثیر قرار می دهد، معمولاَ یونها برحسب برتری کاتیونهای یک ظرفیتی یا دو ظرفیتی باعث تعلیق یا تراکم فاز کلوئیدی می شوند وبا جایجایی کاتیونها یا آنیونها حالت تعادل را از خارج یا داخل سیستم تحت تأثیر قرار می دهد، معمولاً یونها بر حسب برتری کاتیونهای یک ظرفیتی یا دو ظرفیتی باعث تعلیق یا تراکم فاز کلوئیدی می شوند.
نمکهای سدیم یونهای چند ظرفیتی ، از قبیل سیترات یا فسفات عمل تحریک را در جهت تعادل پروتئین پیش می برند. برای مثال اگر فسفات سدیم در یک نمونه سیستم کلوئیدی، حاوی کلسیم که درحالت تعادل نمکی است عمل کند، کاتیون دو ظرفیتی کلسیم را با سدیم مبادله خواهد کرد. به عبارت دیگر کاتیون دو ظرفیتی را خارج کرده واز این راه نقش تعلیق کنندگی کاتیون های یک ظرفیتی را بدون وجود نیروهای مخالف یکدیگر چند برابر می کنند.
نقش کازئین موجود در شیر
کازئین ، یک فسفو پروتئین اسیدی است که در آن یک اسید فسفوریک استر مانند به عامل هیدروکسیل سرین متصل است و در داخل شیر به صورت کمپلکس کازئینات کلسیم وفسفات کلسیم کلوئیدی وجود دارد.
مولکول کازئین شامل ذرات کوچکی به قطر ۵۰ تا ۱۵۰ میکرون است و در سرم دارای ساختمان ساده ای است. یونهای کلسیم نقش یک پل را بین قسمت کربوکسیل ذرات کازئینی و اسید فسفوریک بر عهده دارد.
اگر یونهای کلسیم از فاز مولکول جدا شوند یا اینکه ، غلظت یونهای آن تراکم بیشتری پیدا کند، قسمت فاز کلوئیدی آن تغییر خواهد کرد. در مواقعی که فاز مولکولی از طریق افزودن کلرور کلسیم افزایش می یابد، ذرات کلسیم به داخل فاز کلوئیدی وارد می شوند. برعکس وقتی آب مقطر به شیر اضافه می شود ذرات کلسیم از فاز کلوئیدی خارج شده و به داخل فاز مولکولی می آیند. این مکانیزم در نهایت به تجزیه کمپلکس مولکول پروتئین منتج خواهد شد.
کازئین + لاکتات کلسیم اسید لاکتیک + کازئینات کلسیم
فرایند تشکیل ژل در دو مرحله اتفاق می افتد:
۱- تبدیل کازئینات به پاراکازئینات
۲- تشکیل ژل بوسیله یونهای کلسیم
مرحله اول همیشه رخ می دهد، اما مرحله دوم تنها در حضور یون کلسیم اتفاق می افتد. پاراکازئین کلسیم ( کازئین رنت) حاصل از فعل و انفعال ( کازئین رنت ) تشکیل ساختمان شبکه مانند سه بعدی را می دهد . این کازئین رنت اساس تمام انواع پنیر را که به ساخت و شرایط انبارداری بستگی دارد تشکیل می دهد برای مثال پنیر نرم، تیلسیتر، گودا، چشایر از این قبیل است.
مواد خام لازم برای فرآورش
تاکنون تنها اطلاعی که از پنیر های نوع رنتی داریم مربوط به نوع سخت ،نرم و نیمه سخت می باشد، که در این دسته پنیرهای قارچی نیز جای دارند. معمولاً هرنوع پنیری که برای فرأوری مورد استفاده قرار می گیردجدا از خاصه هایی از قبیل PH ، مواد خشک ومیزان چربی به وسیله میزان پروتئین خاص وساختمان آن باید مورد بررسی قرار گیرد، هردوی این عوامل از مبانی اساسی هستند که درساخت پنیرهای عمل آمده ملاک کار است. در این زمینه باید تفاوت بین پروتئین مطلق و کازئین فعال را بدانیم. به تمام مواد نیتروژنی پروتئین مطلق اطلاق می شود در حالیکه کازئین های فعال پروتئین ها ی شبکه ساز در پنیر هستند، درست مانند توری که در داخل یک مایع کار گذاشته شود. مورد دوم را شولتز و مروتز کازئین نسبی نام گذاری کرده اند. میزان کازئین نسبی نسبت ازت کازئین غیر محلول به ازت کل می باشد هر چه میزان کازئین نسبی پنیر خام بیشتر باشد پنیر فرآیند شده با ثبات تری تولید خواهد شد.
عوامل موثر در فرآورش پنیر
گرمایش: گرما یک عامل اساسی در فرآوری پنیربه حساب می آید . در موقعی که شرایط سرد در محیط تولید حاکم است می توان با یک نمک امولسیون کننده و همزدن شدید حالت مناسب را ایجاد کرد، ایجاد شرایط سل بودن گرما برای پنیر میسر نیست دمای حداقل ۷۰-۶۵ درجه برای فراوری ضروری است . اگر دمای محیط افزایش یابد سل کازئین زیاد تولید می شود . تغییرات لزجت وساختمان توده پنیر فرآیند شده در دمای بالاتر از ۱۰۰ درجه رخ می دهد.
مدت فرآورش: طول زمان عملیات مکانیکی وحرارتی بر کیفیت پنیر نقش مهمی دارد. تنظیم زمان و دما بر جریان پنیر سازی مؤثر است . اگر دما افزایش یابد زمان کاهش خواهد یافت برای مثال اگر دردمای ۷۵ درجه سانتیگراد ۱۵ دقیقه پنیر آماده می شود دردمای ۱۴۵ درجه قوام پنیر در مدت کمتر از چند ثانیه کامل خواهد شد.
همزدن: بایک همزن دور متغیر که دارای سه دور متفاوت است ماده اولیه ، نمکهای امولسیون ساز وآب با هم مخلوط می شود.
اسیدیته : اسیدیته بر قوام وساختمان پنیر تأثیر دارد. اسیدیته بر حسب PH یا عدد ساکسله – هنکل بیان می گردد. بر حسب نوع پنیر ،PH کمتر از ۵/۴ سبب سفت شدن پنیر می شود، اگر PH پنیر کاهش یابد عمل انعقاد صورت خواهد گرفت. اگر PH افزایش یابد از قوام کاسته شده و پنیر بافت آن نرم خواهد شد. اسیدیته بر حسب نوع پنیر تولید شده تنظیم می شود. پنیر های سفت PH آن باید از ۵/۷ کمتر شود درحالیکه پنیر های نرم ومالیدنی PH آنها از ۵/۷ بالاتر برده می شود. به طور خلاصه به این نتیجه می رسیم که درطی فرآورش عوامل متعددی بر مولکول کازئین به طور همزمان اثر می گذارد.
خاصه های میکروبی پنیر خام
اغلب پنیرهای خام حاوی انواع مختلف فرم های رویشی و غیر هوازی، مخمر و کپک ها هستند. این عفونت از دامها، علوفه و روش های شیر دوشی به پنیر وارد می گردد. کیفیت و کمیت میکروب ها به نوع وسن پنیر و همچنین به توانایی فنی پنیرسازان مربوط می شود. عمده ارگانیزم های رویشی به وسیله حرارت در طی فرآورش از بین می روند . ولی اسپورهای میکروبها تا دمای ۱۴۰ درجه هم از بین نمی روند. پس از انجام عمل پاستوریزاسیون پنیر بازهم تعدادی میکروب در پنیر مشاهده می شود. باقی ماندن عفونت بر این دلالت دارد که دمای معمولی حرارت دادن برای استریلیزاسیون کافی نیست، اگر یک نمونه پنیر خام شمارش میکروبی آن برابر ۱۰۰ میلیون میکروب باشد واثر انهدامی حرارت بر این نمونه ۹۹ درصد باشد دراین صورت هنوز یک میلیون ارگانیزم درمحصول فرآیند شده باقی خواهند بود. این تعداد میکروب باقی مانده مجدداً به سرعت رشد خواهند کرد. تعداد میکروبهای موجود در محصول نهایی فرآیند شده به دمایی که در طی گرما دادن اعمال می شود بستگی دارد.
باکتری های کلستریدیومی
از این گروه باسیل های اسید بوتیریکی که بر روی پنیر خام تـأثیر نامطلوب دارند، باکتری تخمیر کننده لاکتوز به نام کلستریدیوم بوتیریکوم وکلستریدیوم تیروبوتیریکوم است که هردو نوع اسید بوتیریک وگاز تولید می کنند. باکتریهای دیگری به نام کلستریدیوم اسپوروجنز و کلستریدیوم پوتریفیکوم باعث عفونت وایجاد منافذ در پنیر می شوند. این باکتریها بر مواد پروتئینی تأثیر گذاشته وباعث تجزیه آن می گردند، نتیجه نهایی این تغییرات تولید بوی گندیدگی است.
نکاتی که باید برای ساخت پنیر مورد توجه قرار گیرد:
نوع مواد معطر موردنیاز؛
قوام و ساختمان؛
مقدار چربی ؛
نوع و درجه چربی در مواد خام؛
رسیدگی و درجه پرورش پنیر ؛
طبیعت و ویژگی مواد افزودنی ؛
مقررات وقوانین؛
تقاضا وکشش بازار؛
نکات اقتصادی.
ما را در شبکه های اجتماعی اینستاگرام، تلگرام و آپارات دنبال کنید
لطفا رضایت خود را از نوشته بالا با رای دادن به ستاره های پایین مشخص نمایید:
مطالب زیر را حتما بخوانید:
چنانچه دیدگاهی توهین آمیز باشد و متوجه اشخاص مدیر، نویسندگان و سایر کاربران باشد تایید نخواهد شد. چنانچه دیدگاه شما جنبه ی تبلیغاتی داشته باشد تایید نخواهد شد. چنانچه از لینک سایر وبسایت ها و یا وبسایت خود در دیدگاه استفاده کرده باشید تایید نخواهد شد. چنانچه در دیدگاه خود از شماره تماس، ایمیل و آیدی تلگرام استفاده کرده باشید تایید نخواهد شد. چنانچه دیدگاهی بی ارتباط با موضوع آموزش مطرح شود تایید نخواهد شد.